“Don’t mention the war” uit ‘Fawlty Towers’ komt in Van Dale

“Don’t mention the war”, de uitspraak uit een bekende aflevering van de Britse komische serie ‘Fawlty Towers’, krijgt een plekje in het woordenboek Van Dale. Dat heeft Ton den Boon, de hoofdredacteur van het woordenboek, bekendgemaakt in het Nederlandse radioprogramma ‘Volgspot’. De uitdrukking is daarmee niet alleen. In de loop der jaren verschenen veel woorden of uitdrukkingen uit films, series of muzieknummers in het woordenboek.

In de aflevering ‘The Germans’, uit 1975, ontvangt hoteleigenaar Basil Fawlty - gespeeld door John Cleese - een groep Duitse gasten. Met de woorden “Don’t mention the war!” vraagt hij zijn personeel om het vooral niet over de Tweede Wereldoorlog te hebben, maar hij slaagt er zelf niet in om zich aan dat voornemen te houden.

Volgens Den Boon heeft de uitspraak de afgelopen veertig jaar een vaste plek in de Nederlandse taal gekregen. “Het wordt vaak schertsend gebruikt als een onderwerp ter sprake dreigt te komen dat je liever even niet ter sprake zou willen brengen”, legt hij uit in ‘Volgspot’.

In eerste instantie gebeurde dat vaak daadwerkelijk in combinatie met de Tweede Wereldoorlog. “Maar tegenwoordig wordt het ook heel vaak op andere manieren gebruikt. Op de economiepagina stond laatst “Don’t mention the dollar”, omdat de dollar heel laag stond. Of in de context van corona: “Don’t mention de vleermuis”, dus zelfs in combinatie met een Nederlands woord.”

“Don’t mention the dollar” is niet de eerste verwijzing naar ‘Fawlty Towers’ die in Van Dale verschijnt, zegt Den Boon. Het gaat om ‘qué?’, een Spaans woord dat letterlijk ‘hè? wat?’ betekent. “Het wordt gebruikt in de Nederlandse taal om aan te geven dat je iets niet begrijpt. Het is hier bij ons een eigen leven gaan leiden door het personage Manuel, de ober uit ‘Fawlty Towers’, die uit Barcelona kwam.”

Ook deze woorden of uitdrukkingen uit het woordenboek komen uit films, series of nummers

Ton den Boon specialiseerde zich de afgelopen jaren in hoe verschillende domeinen - zoals films, tv-series of muziek - onze taal hebben beïnvloed. Enkele voorbeelden die ondertussen al in het woordenboek staan:

• Paparazzo: een op­drin­ge­ri­ge pers­fo­to­graaf die op straat be­roemd­he­den pro­beert te fo­to­gra­fe­ren. Vernoemd naar de achternaam van een fo­to­graaf in de film ‘La Dol­ce Vi­ta’ (1960).
• Alien: een bui­ten­aards we­zen. Vroeger spraken we over marsmannetjes, maar sinds de eerste ‘Alien’-film van Ridley Scott uit 1979 wordt er vaak naar aliens verwezen.;
• Rambo: een stoe­re dom­me­kracht. Vernoemd naar de film­held Ram­bo ge­speeld door Syl­ves­ter Stallone.
• Miss piggy: vrouw met een ge­zet­te ge­stal­te. De naam van een varkenspop in de ‘Muppetshow’.
• Ma Flod­der: een slon­zi­ge (volks)­vrouw. Ge­noemd naar een van de hoofd­per­so­nen van de film ‘Flod­der’ (1986) van Dick Maas.
• Een heel apart ge­voel van bin­nen: een bijzondere, veelal aangename emotie. Ont­leend aan de ­sin­gle ‘Ik krijg een heel apart ge­voel van binnen’ (1976) van volkszangeres Corry Ko­nings (1951).
• Tot het gaatje gaan: tot het uiterste gaan. Ge­ba­seerd op de pas­sa­ge ‘we zul­len door­gaan, tot we aan ’t gaatje zijn’ uit het num­mer ‘Door­gaan’ van An­dré van Duin, een pa­ro­die op ‘We zul­len door­gaan’ van Ramses Shaffy.
• Tot­dat/voor­dat de bom valt: tot er een allesvernietigende ge­beur­te­nis plaats­vindt. Ont­leend aan de sin­gle ‘De bom’ (1982) van de Ne­der­land­se band Doe Maar.
• Vluch­ten kan niet meer: ge­zegd als je geen uit­weg meer ziet voor drei­gend on­heil. Ge­po­pu­la­ri­seerd door het num­mer ‘Vluch­ten kan niet meer’ (1971), ge­schre­ven door An­nie M.G. Schmidt, in de uit­voe­ring van Frans Halsema en Jen­ny Arean.
• Als je wint, heb je vrien­den: suc­ces­vol­le men­sen heb­ben veel vrienden. Ont­leend aan het re­frein van de ­sin­gle ‘Als je wint’ (1984) van Her­man Brood (1946–2001) en Hen­ny Vrienten (1948).